આધિપત્ય કોનું?
આપણા સમાજમાં આધિપત્ય કોનું? આ પ્રશ્નના ભિન્ન ભિન્ન ઉત્તરો હોઇ શકે. સમાજને આપણે કઇ દૅષ્ટિએ જોઇએ છીએ તેના ઉપર વિશેષ આધાર રહેશે. આપણે રાજકીય દૅષ્ટિએ જોઇએ તો એમ કહેવાય છે કે પ્રજાસત્તાક રાજતંત્રમાં આધિપત્ય સંસદનું કહી શકાય(Sovereignty of the Parliament). મૂડીવાદી અર્થતંત્રની દૅષ્ટિએ સમાજનું આધિપત્ય ગ્રાહકમાં સ્થિત થયેલું ગણાય છે(Sovereignty of the Consumer).
પરંતુ આજે આપણે સમાજનો એક નવી જ દિશામાં વિકાસ કરવા પ્રયત્ન કરી રહ્યા છીએ. આપણે જ્ઞાનવર્તી સમાજ (Knowledge Society) તરફ જઇ રહ્યા છીએ. આજ્નો યુગ જ્ઞાનનો યુગ છે એમ આપણે જોઇ રહ્યા છીએ. આપણે સમાજને એવો ઢાળ આપવો છે કે દરેક નાગરિક જ્ઞાનવર્ધનમાં રત હોય; દરેક્ના જીવનનું મુખ્ય અંગ કંઇક નવું શીખવાનું કે શીખવવાની પ્રવૃત્તિમાં ભાગ લેવાનું બની રહે; દરેકે શિક્ષક અને વિદ્યાર્થી બનવું જ ૫ડે તેવી અહર્નિશ સ્થિતિ આપણા સૌ મતે બની રહે છે. આપણે એક નવા સંજોગમાં આવી રહ્યા છીએ. આપણે શિક્ષિત થતા સમાજ (Learning Society) તરફ મહાન વેગથી દોડી રહ્યા છીએ. આવા સમાજનું આધિપત્ય કોનું? આપણે એ ઉત્તર કેમ ન આપી શકીએ કે આવા સમાજનું આધિપત્ય શિશુનું છે? આ નવો યુગ શિશુયુગ થવાનો છે. આ યુગમાં દરેકે શિશુ જેવું થવું પડશે. શિશુની જેમ આપણે દરરોજ નવા નયનોથી સૃષ્ટિને જોવી પડશે; શિશુની જેમ આપણે દરરોજ નવું શીખવાની તત્પરતા કેળવવી પડશે. જેમ શિશુને માટે દરેક પ્રવૃત્તિ કેળવણી જ હોય છે, અને જેમ શિશુને દરેક પ્રવૃત્તિ રમતગમતની જ હોય છે, તેમ આપણે પણ દરેક પ્રવૃત્તિ શિક્ષણની અને રમતગમતની છે એમ સમજીને આપણો જીવન વ્યવહાર કરવો પડશે અને જીવનના વિકાસની સાધના કરવી પડશે. એ રીતે આપણે જીવનની એક નવી કળા શીખવી પડશે અને એ નવી કળા આપણને કોણ શીખવાડી શકે? શિશુ પોતે જ. આવા સમાજનું આધિપત્ય કોનું? Sovereignty of the Child: શિશુનું આધિપત્ય.
અવિરત શિક્ષિત થતા સમાજ્નો એક કેન્દ્રિય ધર્મ એ છે કે સમાજની સર્વોત્તમ સેવાઓ શિશુના વિકાસમાં જ કેન્દ્રિય રીતે વપરાવી જોઇએ. શિશુ હંમેશા સમાજના કેન્દ્રમાં રહેવું જોઇએ; અને સમાજે એક આંતરિક નિયમ પાળવો જોઇએ કે જાહેર જીવનમાં એવી કોઇપણ જાહેરાત કે વર્તુણક ન થવી જોઇએ કે જે શિશુના વિકાસ દરમિયાન કોઇપણ અનુચિત અથવા એવી અયોગ્ય અસર પડે કે જેથી તેના આત્મસંયમના પ્રયાસમાં અને ઉત્કૃષ્ટતાના શિખરે પહોંચવાના પ્રયાસમાં હાનિકારક નીવડે.
આ સંદર્ભમાં ગુજરાત સરકારે જે નવી ચિલ્ડ્રન્સ યુનિવર્સિટી સ્થાપિત કરી છે તેનું મહત્વ ખૂબ ખૂબ વધી જાય છે. આ યુનિવર્સિટી આપણને એક સાંકેતિક સંદેશ આપે છે: દરેક શિશુ સૌથી પ્રથમ. (Every Child Matters) અને એ જ સંદેશને આપણે ભિન્ન ભિન્ન રીતે વિચારી શકીએ: પ્રત્યેક બાળ, આવતીકાલ; પ્રત્યેક બાળ, ધ્રુવતારક; કાલની આશ, શિશુ વિકાસ; કાલનું રક્ષણ, શિશુ શિક્ષણ; શિશુ સદા પ્રાણ; શિશુ સદા જીવનપ્રકાશ; પ્રત્યક્ષ શૈશવ કાલનું ગૌરવ; કાલનું સત્વ, શિશુ મહત્વ.
- જયંતી એસ. રવી.
